अहिले नेपालमा मौसम निकै परिवर्तनशील छ । बिहान र बेलुका चिसो हुन्छ भने दिउँसो गर्मी जस्तो महसुस हुन्छ । यो मौसमी उतारचढावले हाम्रो शरीरमा विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ । यस्तो अवस्थामा स्वास्थ्यको ख्याल नराख्दा साना–ठूला बिरामीले सताउन सक्छन् । यो लेखमा यस्तो मौसममा देखिने मुख्य स्वास्थ्य समस्याहरू र तिनको रोकथामका सजिला उपायहरूबारे आममानिसले बुझ्ने गरी जानकारी दिइएको छ ।
मौसमको परिवर्तनले निम्त्याउने स्वास्थ्य समस्याहरू
मौसममा यस्तो फेरबदल हुँदा शरीरले तापक्रमसँग तालमेल गर्न गाह्रो हुन्छ । बिहान–बेलुका चिसो र दिउँसो गर्मीले गर्दा हाम्रो शरीरको रोगसँग लड्ने क्षमता कमजोर हुन सक्छ । यसले निम्न स्वास्थ्य समस्याहरू देखा पर्न सक्छन्:
१. श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्याहरू
- रुघाखोकी र फ्लु: चिसो र गर्मीको बदलिँदो अवस्थाले रुघा लाग्ने, घाँटी दुख्ने, खोकी हुने जस्ता समस्या धेरैलाई हुन्छ । यो समयमा भाइरस सक्रिय हुने भएकाले यस्ता बिरामी बढ्छन् ।
- एलर्जी र दम: धुलो, फूलको परागकण र मौसमी परिवर्तनले एलर्जी र दमका बिरामीलाई सास फेर्न गाह्रो हुन सक्छ ।
२. पेटसम्बन्धी समस्याहरू
- पखाला र बान्ता: दिउँसोको गर्मीले खानेकुरा छिटो बिग्रिन्छ । पानी पनि सफा नहुँदा पखाला र बान्ता हुने खतरा हुन्छ ।
- अपच र ग्यास्ट्रिक: खानपानमा ध्यान नदिँदा वा तापक्रमको असरले अपच र ग्यास्ट्रिकको समस्या देखिन सक्छ ।
३. छालासम्बन्धी समस्याहरू
छाला सुख्खा हुने: बिहान–बेलुका चिसोले छाला सुख्खा हुने, चिलाउने र फुट्ने समस्या हुन्छ ।
घामले डढाउने: दिउँसोको तातो घामले छाला डढ्न सक्छ, विशेषगरी संवेदनशील छाला भएकाहरूलाई बढी असर गर्छ ।
४. ज्वरो र टाउको दुखाइ
- मौसमी ज्वरो: तापक्रमको उतारचढावले शरीर कमजोर हुन्छ र ज्वरो आउने सम्भावना बढ्छ ।
- टाउको दुखाइ: गर्मी र चिसोको बदलावले टाउको दुख्ने समस्या पनि धेरैलाई हुन्छ ।
५. जोर्नी र मांसपेशीको दुखाइ
चिसो मौसमले जोर्नी र मांसपेशी दुख्ने गर्छ । बाथ रोग भएकाहरूलाई यो समयमा झन् समस्या बढ्न सक्छ ।
रोकथामका सजिला उपायहरू
यी स्वास्थ्य समस्याहरूबाट बच्न केही साधारण तर प्रभावकारी उपायहरू अपनाउन सकिन्छ । यी उपायहरू सबैले सजिलै गर्न सक्छन्:
१. खानपानमा ध्यान दिनुहोस्
- ताजा र पोषिलो खानेकुरा खानुहोस् । गर्मीमा मासु, दूधजस्ता चीज छिटो बिग्रिन सक्छ, त्यसैले सावधान रहनुहोस् ।
- दिनमा २–३ लिटर सफा पानी पिउनुहोस् । पानी उमालेर वा फिल्टर गरेर मात्र प्रयोग गर्नुहोस् ।
- सुन्तला, कागती, अम्बाजस्ता भिटामिन सी भएका फलफूल खानुहोस् । यसले रोगसँग लड्ने शक्ति बढाउँछ ।
२. लुगा र वातावरणको ख्याल गर्नुहोस्
- बिहान–बेलुका न्यानो लुगा (जस्तै: ज्याकेट, स्वेटर) लगाउनुहोस् । दिउँसो हल्का र सूती लुगा प्रयोग गर्नुहोस् ।
- कोठामा हावा आउने–जाने बनाउनुहोस् । फोहोर र धुलो जम्मा हुन नदिनुहोस् ।
३. छालाको हेरचाह गर्नुहोस्
- चिसोमा छाला सुख्खा नहोस् भनेर मॉइस्चराइजर वा नरिवलको तेल लगाउनुहोस् ।
- दिउँसो घाममा निस्कँदा सनस्क्रिन लगाउनुहोस् ।
- टोपी वा छाता बोकेर हिँड्नुहोस् ।
४. श्वासप्रश्वासको समस्या रोक्न
- धुलो र प्रदूषणबाट बच्न मास्क लगाउनुहोस् । घरबाहिर निस्कँदा यो झन् जरुरी हुन्छ ।
- दम वा एलर्जी छ भने डाक्टरले दिएको औषधि नियमित खानुहोस् ।
५. व्यायाम र आराम गर्नुहोस्
- बिहान हल्का व्यायाम (जस्तै: हिँड्ने, योगा) गर्नुहोस् ।
- दिउँसो गर्मीमा बाहिर नहिँड्नुहोस् ।
- राति ७–८ घण्टा सुत्नुहोस् । राम्रो निद्राले शरीर स्वस्थ रहन्छ ।
६. डाक्टरको सल्लाह लिनुहोस्
- ज्वरो, खोकी, पखाला वा अन्य कुनै लक्षण देखिए तुरुन्त डाक्टरकहाँ जानुहोस् । सानो समस्या ठूलो नहोस् भनेर सुरुमै उपचार गर्नुहोस् ।
विशेष ध्यान दिनुपर्ने समूहहरू
मौसमको यो परिवर्तनले सबैलाई असर गर्छ, तर केही मानिसलाई बढी जोखिम हुन्छ । उनीहरूले थप सावधानी अपनाउनुपर्छ:
- बालबालिका र वृद्धवृद्धाहरू: उनीहरूको रोगसँग लड्ने शक्ति कम हुन्छ । त्यसैले न्यानो लुगा, तातो खाना र सफा वातावरण चाहिन्छ ।
- दीर्घरोगीहरू: मधुमेह, दम, बाथ, उच्च रक्तचाप भएकाहरूले नियमित औषधि खानुका साथै डाक्टरको सल्लाह लिनुपर्छ ।
- गर्भवती महिलाहरू: उनीहरूले खानपान र आराममा ध्यान दिनुपर्छ । चिसो–गर्मीबाट जोगिन लुगा र वातावरणको ख्याल गर्नुपर्छ ।
