बेसार (अंग्रेजीमा Turmeric) दक्षिण एसियाली भान्सामा व्यापक रूपमा प्रयोग हुने मसला हो, जसको वैज्ञानिक नाम Curcuma longa हो । यो मसलालाई यसको पहेंलो रंग र शताब्दीयौंदेखि परम्परागत चिकित्सा पद्धतिमा प्रयोगका कारण चिनिन्छ ।
बेसारको प्रमुख सक्रिय यौगिक करक्युमिन (Curcumin) हो, जसलाई विभिन्न स्वास्थ्य लाभहरू जस्तै सूजन कम गर्ने, एन्टिअक्सिडेन्ट प्रभाव र क्यान्सर प्रतिरोधी गुणसँग जोडिएको छ । तर, के बेसार वा करक्युमिनले साँच्चै क्यान्सर रोक्न सक्छ? यो लेखमा हामी यो प्रश्नको जवाफ वैज्ञानिक तथ्य र प्रमाणको आधारमा खोज्ने प्रयास गर्नेछौं ।
बेसार र करक्युमिन भनेको के हो?
बेसार एक बहुवर्षीय वनस्पति हो, जसको भूमिगत काण्ड (rhizome) लाई सुखाएर वा ताजै प्रयोग गरिन्छ । यसको सक्रिय तत्व करक्युमिन बेसारको २-५% हिस्सा ओगट्छ । यो यौगिकले सूजनरोधी, एन्टिअक्सिडेन्ट र सम्भावित रोग प्रतिरोधक गुणहरू प्रदान गर्छ । आयुर्वेद र परम्परागत चिकित्सामा बेसारको प्रयोग लामो समयदेखि हुँदै आए पनि, आधुनिक विज्ञानले करक्युमिनको क्यान्सरसँग लड्ने सम्भावनालाई गम्भीरतापूर्वक अध्ययन गरेको छ ।
प्रयोगशालामा प्रमाण: क्यान्सर कोशिकामाथि प्रभाव
वैज्ञानिकहरूले इन भिट्रो (परीक्षण नलीमा) र इन भिभो (पशु मोडलमा) अध्ययनहरू मार्फत करक्युमिनको क्यान्सर प्रतिरोधी गुण जाँचेका छन् । यी अध्ययनहरूले निम्न नतिजाहरू देखाएका छन्:
- एपोप्टोसिस (कोशिका मृत्यु): करक्युमिनले क्यान्सर कोशिकाहरूमा क्रमबद्ध मृत्यु (apoptosis) लाई प्रेरित गर्छ । उदाहरणका लागि, Cancer Letters जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययनले करक्युमिनले कोलोरेक्टल क्यान्सर कोशिकाहरूको वृद्धिलाई रोकेको देखायो ।
- ट्युमर वृद्धिमा कमी: पशु अध्ययनहरूमा करक्युमिनले ट्युमरको आकार र वृद्धिलाई कम गरेको छ । मुसामा गरिएको एक अध्ययनमा कोलोरेक्टल ट्युमर ५०% सम्म घटेको पाइयो ।
- मेटास्टेसिस नियन्त्रण: करक्युमिनले क्यान्सर कोशिकाहरूको फैलावट (metastasis) लाई रोक्न सक्छ । यसले कोशिकाहरूको आक्रमण र स्थानान्तरण क्षमतालाई कम गर्छ ।
यी नतिजाहरूले करक्युमिनको क्यान्सर प्रतिरोधी सम्भावनालाई उजागर गर्छन् । तर, यी अध्ययनहरू प्रयोगशालामा सीमित छन्, र मानव शरीरमा यस्तो प्रभाव हुन्छ कि हुँदैन भन्ने थप प्रमाण आवश्यक छ ।
मानव अध्ययन: क्लिनिकल परीक्षणका नतिजाहरू
मानवमा करक्युमिनको प्रभाव जाँच्न केही क्लिनिकल परीक्षणहरू भएका छन् । यी अध्ययनहरूले मिश्रित परिणाम दिएका छन्:
कोलोरेक्टल क्यान्सर: एक सानो अध्ययनमा बिरामीहरूलाई करक्युमिन दिइँदा केहीमा ट्युमरको आकार घटेको देखियो । तर, ठूलो स्तरको अध्ययन बाँकी छ ।
- प्यान्क्रियाटिक क्यान्सर: Journal of Clinical Oncology मा प्रकाशित एक अध्ययनले करक्युमिन र केमोथेरापीको संयोजनले केही बिरामीमा रोगको प्रगति रोकेको देखायो, तर यो प्रभाव सर्वव्यापी थिएन ।
- सहायक थेरापी: क्यान्सर बिरामीमा करक्युमिनलाई सहायक उपचारको रूपमा प्रयोग गर्दा केमोथेरापीको साइड इफेक्ट कम भएको र उपचारको प्रभावकारिता बढेको केही प्रमाणहरू छन् ।
यी अध्ययनहरूले करक्युमिनको सम्भावित लाभ संकेत गर्छन्, तर सीमित सहभागी संख्या र असंगत नतिजाका कारण यसको प्रभावकारिता पूर्ण रूपमा पुष्टि भएको छैन ।
कसरी काम गर्छ? कार्यविधिको विश्लेषण
करक्युमिनले क्यान्सरसँग लड्ने विभिन्न जैविक प्रक्रियाहरूमा प्रभाव पार्छ:
- सिग्नलिङ मार्गहरू: यसले NF-κB र MAPK जस्ता मार्गहरूलाई नियन्त्रण गर्छ, जुन क्यान्सर कोशिकाको वृद्धि र फैलावटमा संलग्न हुन्छन् ।
- सूजन नियन्त्रण: COX-2 जस्ता सूजनजन्य एन्जाइमहरूलाई रोकेर क्यान्सरको जोखिम कम गर्छ ।
- एन्टिअक्सिडेन्ट: फ्री रेडिकलहरूलाई निष्क्रिय बनाएर DNA क्षति रोक्छ ।
- रक्तनली निर्माणमा अवरोध: ट्युमरमा नयाँ रक्तनली बन्नबाट रोकेर वृद्धिलाई सीमित गर्छ ।
यी प्रक्रियाहरूले करक्युमिनलाई क्यान्सर प्रतिरोधी बनाउने आधार प्रदान गर्छन् ।
चुनौती र सीमितताहरू
करक्युमिनको लाभकारी पक्षहरूका बाबजुद, यसका केही चुनौतीहरू छन्:
- कम जैवउपलब्धता: करक्युमिन शरीरमा राम्ररी अवशोषित हुँदैन । यसलाई पिपेरिनसँग मिसाएर वा नैनो-फॉर्म्युलेसन बनाएर सुधार्ने प्रयास भइरहेको छ ।
- अध्ययनको अभाव: ठूला, यादृच्छिक नियन्त्रित परीक्षणहरू (RCTs) को कमी छ । धेरैजसो प्रमाण प्रारम्भिक अध्ययनमा आधारित छन् ।
- सुरक्षा: उच्च मात्रामा प्रयोग गर्दा पेट गडबड वा अन्य साइड इफेक्ट देखिन सक्छ ।
बेसारको करक्युमिनमा क्यान्सर प्रतिरोधी गुणहरू भएको प्रमाण प्रयोगशाला र प्रारम्भिक मानव अध्ययनहरूले देखाएका छन् । यसले क्यान्सर कोशिकाको वृद्धि रोक्न, मेटास्टेसिस नियन्त्रण गर्न र सूजन कम गर्न सक्छ ।
तर, कम जैवउपलब्धता र ठोस क्लिनिकल प्रमाणको अभावले यसलाई क्यान्सरको औषधिको रूपमा स्थापित गर्न बाँकी छ । हालका लागि, बेसारलाई सन्तुलित आहारको हिस्साको रूपमा प्रयोग गर्नु लाभदायक हुन सक्छ, तर क्यान्सर रोकथाम वा उपचारको लागि यो पर्याप्त छैन । भविष्यमा थप अनुसन्धान र नयाँ प्रविधिले करक्युमिनको सम्भावनालाई पूर्ण रूपमा खोल्न सक्छ । क्यान्सरको उपचारमा चिकित्सकको सल्लाह र प्रमाणित विधिहरू नै भरपर्दो विकल्प हुन् ।
अस्वीकरण: यो लेख जानकारीमूलक हो । क्यान्सर सम्बन्धी कुनै पनि निर्णय चिकित्सकको सल्लाहमा लिनुहोस् ।
