फिसर, जसलाई मेडिकल भाषामा एनल फिसर (Anal Fissure) भनिन्छ, मलद्वारको सामान्य तर पीडादायी समस्या हो। यो मलद्वारको छालामा हुने सानो चिरा वा घाउ हो, जसले गर्दा मल त्याग गर्दा तीव्र दुखाइ र असुविधा हुन्छ। यो समस्या कुनै पनि उमेर समूहमा देखिन सक्छ, तर विशेषगरी युवा वयस्कहरूमा बढी पाइन्छ। यस लेखमा हामी फिसरको लक्षण, कारण, निदान र उपचारका बारेमा विस्तृत रूपमा चर्चा गर्नेछौं।
फिसर भनेको के हो?
फिसर मलद्वारको छालामा हुने सानो चिरा हो, जुन सामान्यतया मलद्वारको पछाडि वा अगाडि हुन्छ। यो चिरा प्रायः मल त्याग गर्दा हुने तनावका कारण उत्पन्न हुन्छ, विशेषगरी कब्जियतका कारण मल त्याग गर्दा जोड लगाउनुपर्दा। फिसरले मलद्वारको मांसपेशीमा पनि असर पार्न सक्छ, जसले दुखाइलाई अझ बढाउँछ।
फिसरका लक्षणहरू
फिसरको प्रमुख लक्षण मल त्याग गर्दा हुने तीव्र दुखाइ हो। यो दुखाइ मल त्याग गरेपछि पनि केही समयसम्म रहिरहन सक्छ। यहाँ फिसरका मुख्य लक्षणहरू दिइएका छन्:
१. मल त्याग गर्दा तीव्र दुखाइ
मल त्याग गर्दा मलद्वारमा चिरा परेको ठाउँमा तीव्र दुखाइ हुन्छ। यो दुखाइ प्रायः चिरा परेको ठाउँमा मांसपेशीको खिचावका कारण हुन्छ। दुखाइ मल त्याग गरेपछि पनि १५ मिनेटदेखि केही घण्टासम्म रहिरहन सक्छ।
२. मलद्वारबाट रक्तस्राव
मल त्याग गर्दा मलमा वा ट्वाइलेट पेपरमा थोरै उज्यालो रातो रगत देखिन सक्छ। यो रक्तस्राव सामान्यतया कम हुन्छ र चिरा परेको ठाउँबाट हुन्छ।
३. मलद्वार वरपर चिलाउनु वा जलन हुनु
चिरा परेको ठाउँमा चिलाउने वा जलनको अनुभव हुन सक्छ।
४. मलद्वारमा सानो छालाको टुक्रा (स्किन ट्याग) देखिनु
कहिलेकाहीँ चिरा परेको ठाउँमा छालाको सानो टुक्रा (स्किन ट्याग) देखिन सक्छ, जुन फिसरको कारणले हुन्छ।
५. मल त्याग गर्न डराउनु
दुखाइका कारण बिरामीहरू मल त्याग गर्न डराउँछन्, जसले कब्जियतलाई अझ बढाउन सक्छ।
फिसरका कारणहरू
फिसरका विभिन्न कारणहरू हुन सक्छन्, तर प्रमुख कारणहरू निम्नानुसार छन्:
१. कब्जियत
कडा मल र मल त्याग गर्दा जोड लगाउनुपर्दा मलद्वारको छालामा चिरा पर्न सक्छ। कब्जियतका कारण मलद्वारमा अत्यधिक दबाब पर्छ, जसले फिसर निम्त्याउँछ।
२. लामो समयसम्म पखाला लाग्नु
लगातार पखाला लाग्दा पनि मलद्वारको छाला कमजोर भई चिरा पर्न सक्छ।
३. मलद्वारमा चोटपटक
मलद्वारमा कुनै चोटपटक वा सर्जरीका कारण पनि फिसर हुन सक्छ।
४. गर्भावस्था र सुत्केरी
गर्भावस्थामा पाठेघरको दबाब र सुत्केरीका बेला मलद्वारमा पर्ने जोडका कारण फिसर हुन सक्छ।
५. मलद्वारको मांसपेशीको अत्यधिक खिचाव
मलद्वारको मांसपेशी (एनल स्फिंक्टर) मा अत्यधिक खिचाव हुँदा पनि फिसर हुन सक्छ।
फिसरको निदान
फिसरको निदान सामान्यतया शारीरिक जाँचबाटै गरिन्छ। चिकित्सकले मलद्वारको बाहिरी भागको जाँच गर्छन् र आवश्यक परेमा डिजिटल रेक्टल परीक्षण (DRE) पनि गर्न सक्छन्। यो परीक्षणमा चिकित्सकले औंलाले मलद्वारको भित्री भाग जाँच्छन्।
यदि चिकित्सकलाई अन्य रोगहरूको शंका छ भने, थप परीक्षणहरू जस्तै:
- एनोस्कोपी: मलद्वारको भित्री भाग हेर्नका लागि।
- सिग्मोइडोस्कोपी वा कोलोनोस्कोपी: ठूलो आन्द्राको जाँचका लागि।
यी परीक्षणहरूबाट फिसरको पुष्टि हुन्छ र अन्य सम्भावित रोगहरूको निदान गरिन्छ।
फिसरको उपचार
फिसरको उपचार यसको गम्भीरता र अवस्थामा निर्भर गर्दछ। प्रारम्भिक चरणमा घरेलु उपचार र जीवनशैली परिवर्तनबाटै निको हुन सक्छ, तर गम्भीर अवस्थामा चिकित्सकीय उपचार आवश्यक पर्छ।
१. घरेलु उपचार र जीवनशैली परिवर्तन
- फाइबरयुक्त खाना खाने: फाइबरले मललाई नरम बनाउँछ र मल त्यागलाई सहज बनाउँछ। फलफूल, सागपात, सम्पूर्ण अन्न आदिमा फाइबर प्रशस्त हुन्छ।
- प्रशस्त पानी पिउने: दिनमा कम्तीमा ८-१० गिलास पानी पिउनुहोस्।
- नियमित व्यायाम गर्ने: व्यायामले पाचन प्रणालीलाई सक्रिय बनाउँछ र कब्जियतबाट बचाउँछ।
- मल त्याग गर्दा जोड नलगाउने: मल त्यागलाई प्राकृतिक रूपमा हुन दिनुहोस्।
- तातो पानीको स्नान (सिट्ज बाथ): दिनमा २-३ पटक १०-१५ मिनेट तातो पानीमा मलद्वारलाई डुबाएर बस्नुहोस्। यसले दुखाइ कम गर्छ र घाउलाई निको पार्न मद्दत गर्छ।
२. औषधीय उपचार
- पेनकिलर: दुखाइ कम गर्नका लागि चिकित्सकले प्यारासिटामोल वा आइबुप्रोफेन जस्ता औषधि सिफारिस गर्न सक्छन्।
- लैक्सेटिभ: कब्जियत कम गर्नका लागि चिकित्सकले लैक्सेटिभ औषधि दिन सक्छन्।
- नाइट्रोग्लिसरिन मलम: यो मलमले मलद्वारको मांसपेशीलाई आराम दिन्छ र रक्तप्रवाह बढाउँछ, जसले घाउलाई निको पार्न मद्दत गर्छ।
- क्याल्सियम च्यानल ब्लकर मलम: यो मलमले पनि मांसपेशीलाई आराम दिन्छ र दुखाइ कम गर्छ।
३. चिकित्सकीय प्रक्रिया
यदि घरेलु उपचार र औषधिले काम गरेन भने, चिकित्सकले निम्न प्रक्रियाहरू सिफारिस गर्न सक्छन् :
- बोटुलिनम टक्सिन (बोटक्स) इन्जेक्सन: यो इन्जेक्सनले मलद्वारको मांसपेशीलाई अस्थायी रूपमा प्यारालाइज गर्छ, जसले घाउलाई निको हुन मद्दत गर्छ।
- सर्जरी: गम्भीर र लामो समयसम्म रहिरहने फिसरका लागि सर्जरी आवश्यक पर्न सक्छ। सर्जरीमा मलद्वारको मांसपेशीको एउटा सानो भाग काटिन्छ (लेटरल स्फिंक्टरोटोमी), जसले मांसपेशीको खिचाव कम गर्छ र घाउलाई निको पार्छ।
फिसरबाट बच्ने उपायहरू
फिसरबाट बच्नका लागि निम्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ:
- फाइबरयुक्त खाना खाने: यसले मललाई नरम बनाउँछ र मल त्यागलाई सहज बनाउँछ।
- प्रशस्त पानी पिउने: पानीले कब्जियतबाट बचाउँछ।
- नियमित व्यायाम गर्ने: यसले पाचन प्रणालीलाई स्वस्थ राख्छ।
- मल त्यागलाई रोकेर नराख्ने: मल त्यागको इच्छा भएमा तुरुन्तै शौचालय जाने।
- मलद्वारको सरसफाइमा ध्यान दिने: मल त्यागपछि मलद्वारलाई सफा पानीले धुने र नरम तौलियाले पुछ्ने।
अन्त्यमा, फिसर मलद्वारको एक सामान्य तर पीडादायी समस्या हो, जसको मुख्य लक्षण मल त्याग गर्दा तीव्र दुखाइ र रक्तस्राव हो। यो समस्या प्रायः कब्जियतका कारण हुन्छ, तर अन्य कारणहरू पनि हुन सक्छन्। सही समयमा उपचार पाएमा फिसरलाई निको पार्न सकिन्छ। घरेलु उपचार, जीवनशैली परिवर्तन र आवश्यक परेमा औषधीय उपचार वा सर्जरीबाट यसलाई ठीक गर्न सकिन्छ। यदि तपाईंलाई फिसरको लक्षण देखा परेमा, लाज नमानी चिकित्सकसँग परामर्श गर्नुहोस्। स्वस्थ जीवनशैली अपनाएर र सही खानपानको बानी बसालेर फिसरबाट बच्न सकिन्छ।
