म्रो समाजमा एउटा यस्तो धारणा प्रचलित छ कि मासु नखाने (भेगन)हरू कमजोर हुन्छन् र मासु खानेहरू बलिया हुन्छन् । यो सोचाइले शाकाहारी आहारलाई अपर्याप्त र मांसाहारी आहारलाई पूर्ण ठान्छ । तर, के यो धारणा वास्तवमै सत्य हो? के यो वैज्ञानिक तथ्यमा आधारित छ कि केवल परम्परागत विश्वास र मिथक मात्र हो? यस लेखमा हामी यो विषयको गहिराइमा गएर विश्लेषण गर्नेछौं र यो धारणाको सत्यता पत्ता लगाउने प्रयास गर्नेछौं ।
भेगन र मांसाहारी आहारको परिभाषा
सबैभन्दा पहिला भेगन र मांसाहारी आहारको आधारभूत परिभाषा बुझौं ।
- भेगन आहार: यो यस्तो आहार हो जसमा कुनै पनि पशुजन्य उत्पादन समावेश हुँदैन । अर्थात्, मासु, माछा, दूध, अण्डा, मह जस्ता कुराहरू भेगन आहारमा पूर्ण रूपमा निषेधित हुन्छन् । भेगनहरूले फलफूल, तरकारी, अनाज, गेडागुडी, नट्स र बीउजस्ता खाद्य पदार्थहरूको प्रयोग गर्छन् ।
- मांसाहारी आहार: यो आहारमा पशुजन्य उत्पादनहरू जस्तै मासु, माछा, दूध, अण्डा आदि समावेश हुन्छन् । मांसाहारीहरूले यी खाद्य पदार्थहरूसँगै बोटबिरुवाबाट प्राप्त हुने खानेकुरा पनि खान्छन् ।
प्रोटिन र शारीरिक बलको सम्बन्ध
मानिसहरूले शारीरिक बल र कमजोरीको आधार प्रोटिनलाई मान्छन् । मासुमा प्रोटिनको मात्रा उच्च हुने भएकाले मांसाहारीहरू बलिया हुन्छन् भन्ने आम धारणा छ । तर, के यो धारणा सही छ?
- मासुमा प्रोटिन: उदाहरणका लागि, १०० ग्राम चिकनको मासुमा करिब २७ ग्राम प्रोटिन पाइन्छ ।
- भेगन स्रोतमा प्रोटिन: भेगन आहारमा पनि प्रोटिनका प्रशस्त स्रोत छन् । जस्तै, १०० ग्राम तोफुमा ८ ग्राम, १०० ग्राम दालमा ९ ग्राम र १०० ग्राम बदाममा २१ ग्राम प्रोटिन हुन्छ ।
यी तथ्यहरूले देखाउँछन् कि भेगनहरूले विभिन्न स्रोतहरूको संयोजनबाट आफ्नो दैनिक प्रोटिन आवश्यकता सजिलै पूरा गर्न सक्छन् । अमेरिकन डाइटेटिक एसोसिएसनले पनि पुष्टि गरेको छ कि यदि भेगन आहार राम्रोसँग योजना गरिएको छ भने यसले शरीरलाई आवश्यक सबै पोषक तत्व प्रदान गर्न सक्छ ।
भेगन खेलाडिहरूको उदाहरण
भेगन आहार अपनाउने व्यक्तिहरू कमजोर हुन्छन् भन्ने धारणालाई चुनौती दिने थुप्रै विश्वप्रसिद्ध खेलाडिहरू छन् ।
- नोभाक जोकोभिच: विश्व प्रसिद्ध टेनिस खेलाडी, जो भेगन आहार अपनाएर पनि लगातार शीर्ष स्थानमा छन् ।
- प्याट्रिक बाबुम्यान: अल्ट्रा-म्याराथन धावक, जसले भेगन आहारमा लामो दूरीको दौडमा उत्कृष्ट प्रदर्शन गरेका छन् ।
- कार्ल लुइस: ओलम्पिकमा स्वर्ण पदक जित्ने धावक, जसले भेगन आहार अपनाएर आफ्नो करियरमा सफलता हासिल गरे ।
यी उदाहरणहरूले प्रमाणित गर्छन् कि भेगन आहारले पनि शारीरिक बल, सहनशीलता र उच्च प्रदर्शन प्रदान गर्न सक्छ ।
पोषक तत्वको कमी र समाधान
भेगन आहारमा केही पोषक तत्वको कमी हुने जोखिम हुन्छ, जस्तै भिटामिन B12, आयरन, क्याल्सियम र ओमेगा-3 । तर यी कमीहरूलाई सजिलै समाधान गर्न सकिन्छ ।
- भिटामिन B12: फोर्टिफाइड खाद्य पदार्थ (जस्तै भेगन दूध) वा सप्लिमेन्टबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
- आयरन: पालक, दाल, तोफुजस्ता खाद्य पदार्थमा पाइन्छ । भिटामिन C युक्त खानासँग खाँदा आयरनको अवशोषण बढ्छ ।
- क्याल्सियम: बदाम, तोफु, हरियो सागसब्जी र फोर्टिफाइड पेय पदार्थबाट लिन सकिन्छ ।
यसको विपरीत, मांसाहारी आहार पनि सन्तुलित नभएमा पोषक तत्वको कमी हुन सक्छ । त्यसैले, कुनै पनि आहारको सफलता त्यसको योजना र सन्तुलनमा निर्भर गर्छ ।
स्वास्थ्य लाभ
भेगन आहारका थुप्रै स्वास्थ्य लाभहरू छन्, जुन वैज्ञानिक अध्ययनले पनि पुष्टि गरेका छन् ।
- मुटुरोगको जोखिम कम: भेगन आहारमा संतृप्त फ्याट र कोलेस्ट्रोल कम हुन्छ, जसले हृदय स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछ ।
- मधुमेह नियन्त्रण: फाइबरको उच्च मात्राले रगतमा चिनीको स्तर स्थिर राख्न मद्दत गर्छ ।
- क्यान्सरको जोखिम कम: फलफूल र तरकारीमा हुने एन्टिअक्सिडेन्टले क्यान्सर कोशिकाको वृद्धि रोक्न सहयोग गर्छ ।
यद्यपि, मांसाहारी आहारको पनि केही फाइदा छन्, जस्तै सजिलै प्राप्त हुने प्रोटिन र भिटामिन B12 । तर, यो आहारमा कोलेस्ट्रोल र फ्याटको मात्रा बढी हुने जोखिम पनि रहन्छ ।
वैज्ञानिक अध्ययन
वैज्ञानिक अनुसन्धानले पनि यो कुरालाई समर्थन गर्छ कि भेगन आहारले कमजोरी निम्त्याउँछ भन्ने कुरा गलत हो ।
२०१९ मा प्रकाशित एक अध्ययनले भेगन र मांसाहारी एथलीटहरूको शारीरिक क्षमतामा कुनै ठूलो भिन्नता नभएको देखायो । त्यस्तै अर्को एक अध्ययनले निष्कर्ष निकाल्यो कि भेगन आहारले मांसपेशीको बल र सहनशीलतामा कुनै नकारात्मक प्रभाव पार्दैन ।
यी अध्ययनहरूले भेगनहरू कमजोर हुन्छन् भन्ने धारणाको खण्डन गर्छन् ।
नेपाली परिप्रेक्ष्य
नेपालमा भेगन आहारको लोकप्रियता, विशेषगरी युवा पुस्तामा, बढ्दै गएको छ । तर परम्परागत रूपमा मासु खानेहरूलाई बलियो मान्ने सोचाइ अझै कायम छ । नेपाली भान्सामा उपलब्ध दाल, भटमास, बदाम, पालकजस्ता खाद्य पदार्थहरूले भेगन आहारलाई सन्तुलित र पोषक बनाउन सकिन्छ ।
निष्कर्ष
भेगनहरू कमजोर हुन्छन् र मासु खानेहरू बलिया हुन्छन् भन्ने सोचाइ एक गलत सोचाइ हो । वैज्ञानिक तथ्य, विश्वस्तरीय एथलीटहरूको उदाहरण र स्वास्थ्य लाभहरूले यो प्रमाणित गर्छ कि भेगन आहार पनि पूर्ण र प्रभावकारी हुन सक्छ, यदि यो राम्रोसँग योजना गरिएको छ भने । शारीरिक बल र स्वास्थ्य आहारको प्रकारभन्दा पनि त्यसको गुणस्तर, सन्तुलन र व्यक्तिगत जीवनशैलीमा निर्भर गर्छ । त्यसैले, चाहे भेगन होस् वा मांसाहारी, आफ्नो आहारमा ध्यान दिनुहोस् र स्वस्थ जीवन जिउनुहोस् ।
