प्रशंसा कुनै कामप्रतिको सकारात्मक प्रतिक्रिया हो, जसले कार्य गर्ने व्यक्तिलाई हौसला प्रदान गर्दछ। विशेष गरी बालबालिकाको हकमा प्रशंसा अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ। यसले उनीहरूको आत्मविश्वास बढाउने मात्र नभई उनीहरूको समग्र मानसिक र सामाजिक विकासमा टेवा पुर्याउने भूमिका खेल्छ। तर, आवश्यकता भन्दा बढी प्रशंसाले नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। अत: बालबालिकालाई प्रशंसा गर्दा सही तरिका अपनाउनुपर्छ।
प्रशंसा र बालबालिकाको आत्मविश्वास
प्रशंसाले बालबालिकाको आत्मविश्वास बढाउँछ। जब कुनै बालकले राम्रो काम गर्छ र त्यसको उचित प्रशंसा प्राप्त गर्छ, उनी थप मेहनत गर्न प्रेरित हुन्छ। उनीहरूमा आफू सक्षम छु भन्ने भावना विकसित हुन्छ। यसले बालबालिकालाई आफ्ना क्षमताहरूलाई अझ निखार्ने अवसर प्रदान गर्छ।
तर, अत्यधिक प्रशंसा गर्दा बालबालिका ‘ओभर कन्फिडेन्ट’ बन्न सक्छन्। आफूलाई अरुभन्दा उत्कृष्ट ठान्ने प्रवृत्तिले उनीहरूमा घमण्डको विकास हुन सक्छ। यस्तो अवस्थामा, बालबालिकाले आफ्ना कमजोरी सुधार्न चासो देखाउँदैनन्। यसैले, प्रशंसा गर्दा सीमित र सन्तुलित हुन आवश्यक छ।
सही तरिकाले प्रशंसा गर्ने उपाय
बालबालिकाको प्रशंसा गर्दा सावधानी अपनाउनुपर्छ। उनीहरूको कार्यप्रति प्रेरणा जगाउने गरी प्रशंसा गर्नुपर्छ, तर अत्यधिक प्रशंसा गरेर उनीहरूलाई आलसी वा अति आत्मकेन्द्रित बनाउन हुँदैन। प्रशंसा गर्दा केही महत्वपूर्ण कुरामा ध्यान दिनु आवश्यक छ:
कामको प्रशंसा गर्ने: बच्चाको व्यक्तित्वको सट्टा उनीहरूले गरेका राम्रो कामको प्रशंसा गर्नुपर्छ। उदाहरणका लागि, “तिमी एकदमै राम्रो बच्चा हौ” भन्दा “तिमीले यो चित्र एकदमै राम्रो बनायौ” भन्नु बढी प्रभावकारी हुन्छ।
सबैका अगाडि प्रशंसा नगर्ने: धेरैजसो अवस्थामा बालबालिकालाई व्यक्तिगत रूपमा प्रशंसा गर्दा राम्रो हुन्छ। सबैका अगाडि अत्यधिक प्रशंसा गर्दा उनीहरूमा घमण्डको भावना जाग्न सक्छ।
झूटो प्रशंसा नगर्ने: झूटो प्रशंसा गरेमा बालबालिकाले आफ्नो वास्तविक क्षमता नबुझ्ने सम्भावना रहन्छ। उनीहरू आफ्ना त्रुटिहरू सुधार गर्नेतर्फ अनिच्छुक हुन सक्छन्।
तुलना नगर्ने: बालबालिकाको प्रशंसा गर्दा उनीहरूको तुलना अन्य बालबालिकासँग गर्नु हुँदैन। उदाहरणका लागि, “तिमी आफ्नो दाइभन्दा राम्रो लेख्छौ” भन्ने कुरा गलत हुन सक्छ। यस्तो प्रशंसा गर्दा बच्चाले अरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने दबाब महसुस गर्न सक्छन्।
नियन्त्रणमा भएका कामको मात्र प्रशंसा गर्ने: बच्चाले आफ्नो प्रयास र मेहनतले पूरा गरेका कामको मात्र प्रशंसा गर्नुपर्छ। अरूको सहयोगबाट सम्पन्न भएका कार्यको प्रशंसा गर्दा उनीहरू अरूमा निर्भर हुन सक्छन्।
सन्तुलित प्रशंसाको प्रभाव
सन्तुलित प्रशंसाले बालबालिकाको सिकाइ र बुझाइमा सकारात्मक असर पार्छ। जब उनीहरूले सही तरिकाले प्रशंसा पाउँछन्, उनीहरूमा स्वाभिमान र आत्मनिर्भरता विकसित हुन्छ। बच्चाहरूमा आत्म-विश्लेषण गर्ने क्षमता पनि विकास हुन्छ, जसले गर्दा उनीहरू सही निर्णय लिन सक्ने बनाउँछ।
साथै, बालबालिकाको व्यक्तित्व र क्षमतालाई सम्मान गर्दै गरिने प्रशंसाले उनीहरूमा दीर्घकालीन सकारात्मक प्रभाव पार्छ। यस्तो प्रशंसाले बच्चालाई आफ्नो जिम्मेवारीबोध गराउँछ र समाजमा सकारात्मक भूमिका निर्वाह गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
निष्कर्ष
प्रशंसा बालबालिकाको आत्मविश्वास र विकासको लागि महत्वपूर्ण छ, तर यसको सन्तुलित प्रयोग अनिवार्य छ। आवश्यकता भन्दा बढी वा झूटो प्रशंसाले बालबालिकाको व्यवहार र मानसिकतामा नकारात्मक असर पार्न सक्छ। अत: अभिभावक तथा शिक्षकहरूले प्रशंसा गर्दा उचित शब्द चयन गर्नुपर्छ, वास्तविक उपलब्धिलाई मात्रै मान्यता दिनुपर्छ, र बालबालिकालाई सही मार्गमा उन्मुख गराउने प्रयास गर्नुपर्छ। यसरी गरिने सन्तुलित प्रशंसाले मात्र बालबालिकालाई आत्मनिर्भर, व्यवहारिक र समाजमा सकारात्मक योगदान दिने व्यक्तित्व बनाउन सकिन्छ।
